Głównym celem uprawy gleby powinno więc być dążenie do tego, by była w jak najlepszej kondycji. Podstawowym elementem dobrych praktyk rolniczych podnoszących kondycję gleby jest zabieg agrotechniczny zaliczany niekiedy do agromelioracji zwany wapnowaniem. Polega on na nawożeniu gleb zasadowymi związkami wapnia pozwalającymi podwyższyć odczyn pH gleby zbyt kwaśnej, a także uzupełnić w glebie niedobory wapnia przyswajalnego dla roślin.
Wapnowanie gleb zwiększa działanie innych nawozów mineralnych i organicznych. Wielkość dawek jest zależna od pH gleby, jej składu granulometrycznego i gatunku uprawianych roślin. Ze względu na zróżnicowany odczynu pH w granicach jednego pola, dobranie optymalnej dawki wapna podczas jednego oprysku może sprawić́ trudności. Na glebach piaszczystych i mozaikowatych w takich wypadkach warto wykonywać́ zabieg regularnie, stosując odpowiednio niższe dawkowanie. Dzięki temu wapno rozłoży się̨ równomiernie i lepiej zareaguje z materią organiczną. W ten sposób do minimum ograniczone zostanie ryzyko niepotrzebnego porażenia roślin.
Często zdarza się jednak tak, że kumulowane latami zaniedbania chce się zniwelować podczas jednego zabiegu. Jest to działanie pochopne i zarazem niepotrzebne. Zmiany w strukturze gleby zachodzą̨ stopniowo i tym należy się kierować przeprowadzając aplikację. W związku z powyższym zakres pH gleby powinno się regulować́ stopniowo, dopasowując dawki nawozu oraz jego rodzaj w zależności od potrzeb roślin przewidzianych do uprawy.
Najlepszym czasem wykonywania wapnowania gleb jest okres pożniwny obejmujący okres późnego lata do późnej jesieni. Czas ten w znaczący sposób sprzyja dobremu wymieszaniu wapna z glebą przez co dłuższy jest okres od jego stosowania do siewu lub sadzenia roślin. By wapno mogło dobrze i szybko zadziałać potrzebne jest dobre uwilgotnienie gleby, dlatego warto wykorzystać jesienno-zimowe zapasy wody. Na polach o wyrównanej powierzchni, bez spadków, dopuszczalny jest wysiew nawozów wapniowych w zimie. Wapnowanie powinno być stosowane tam, gdzie jest to organizacyjnie i technicznie możliwe, przy czym im zabieg ten jest przeprowadzony wcześniej, tym większe są jego efekty.
Zakwaszenie gleb charakteryzuje się przede wszystkim niekorzystnym działaniem ograniczającym przyswajalność składników pokarmowych roślin, zwłaszcza fosforu, magnezu czy molibdenu, a także zwiększa ruchliwość składników, które stają się niebezpieczne w większych ilościach, przede wszystkim metali ciężkich oraz glinu ruchomego. Obiektywnym wskaźnikiem kwasowości jest tylko odczyn gleby oznaczony w stacji chemiczno-rolniczej.
Szybkość i stopień reakcji zachodzących pomiędzy glebą a nawozami wapniowymi zależy od stopnia wymieszania nawozu z glebą, wilgotności gleby (w wilgotnej glebie szybkość reakcji jest większa), rodzaju nawozów wapniowych, a także stopnia rozdrobnienia nawozów. Wapnowanie swoją największą skuteczność osiąga w drugim, a nawet trzecim roku po zastosowaniu zabiegu.
Jak informują eksperci z Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa, nawozy wapniowe w małych dawkach, do 0,5 t CaCO3/ha, zastosowane jednorazowo nie wywołują większych zmian w glebie. Mogą przyczynić się do efektywnych zmian tylko wówczas, gdy są stosowane kilkakrotnie w niewielkich odstępach czasu, albo gdy są wymieszane nie z całą warstwą orną, ale tylko z częścią gleby, która dla rośliny jest najważniejsza. Działanie wapna nie ogranicza się tylko do warstwy ornej, ale stopniowo działa na warstwy głębsze.
Określenie prawidłowej dawki wapna jest z rolniczego punktu widzenia bardzo ważne. Dawki wapna zbyt małe mogą okazać się nieefektywne, natomiast przy zastosowaniu zbyt dużych, ujawniają się negatywne skutki wapnowania, zwane przewapnowaniem gleby. Zjawisko to jest szczególnie niekorzystne przy zastosowaniu wapna tlenkowego na glebach lekkich. Za dawkę optymalną uznaje się taką, która umożliwia doprowadzenie pH gleby do dolnej granicy jego optymalnego przedziału.
Dokładna dawka nawozu zależy głównie od pH podłoża i typu gleby. Oblicza się ją, sprawdzając procent tlenku wapnia (CaO) w poszczególnych nawozach. Na glebach ciężkich stosuje się większą ilość nawozu niż na glebach lekkich.
Orientacyjne dawki nawozów (CaO w kg/10 m2)
Dla gleb lekkich:
Dla gleb ciężkich:
Jeśli używany przez nas nawóz wapniowy zawiera 50% CaO, to dawkę należy pomnożyć przez dwa. Przykładowo, wtedy dla gleb o pH w zakresie 5,1-6,0 (na podłożu lekkim) należy zastosować 5 kg nawozu na 10 m2.
Stosując zabieg agrotechniczny w postaci wapnowania, musimy mieć na uwadze, że:
Wapnowanie pola poprawia właściwości fizyczne warstwy ornej gleb oraz polepsza ich właściwości chemiczne i biologiczne. Przyczynia się również do zwiększenia dostępności dla roślin wielu składników pokarmowych oraz rozwoju korzystnej mikroflory glebowej. Zabieg ten umożliwia również rozszerzenie uprawy cennych dla rolnictwa gatunków roślin, które źle znoszą kwaśny odczyn gleb, jak pszenica, jęczmień, burak cukrowy, rzepak, czy lucerna. Nie można jednak przesadzić z ilością wapna, ponieważ w ten sposób zaszkodzi się tylko roślinie, co w efekcie będzie istotnym czynnikiem wpływającym na zmniejszenie plonów. Dlatego też gdy możemy skorzystać z dobrodziejstwa podniesienia odczynu pH gleby, warto to robić.
Źródło:
Grzebisz W. 2008. Nawożenie roślin uprawnych. Podstawy nawożenia. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Poznań, cz. I.
Grzebisz W., Diatta J.B., Szczepaniak W. 2006. Produkcyjne i ekologiczne uwarunkowania wapnowania gleb gruntów ornych. Nawozy i nawożenie. Puławy.
Hołubowicz-Kliza G. Wapnowanie gleb w Polsce, IUNG-PIB Puławy 2006.
Ochal P. i in. - Środowiskowe aspekty zakwaszania gleb w Polsce, IUNG-PIB, Puławy, 2017
Maziarek A. Krawczyk A. Gleba jako środowisko odżywcze roślin.
Oprac. Jolanta Wiśniewska
PZDR Stalowa Wola