„Szóstka” dla zapylaczy rzepaku

Rzepak może być zapylony przez wiatr jednak najlepsze efekty uzyskuje się, gdy zostanie to uczynione przez owady. W przypadku odmian mieszańcowych roślin rolniczych potencjał plonotwórczy jest wręcz uzależniony od zapylenia przez owady. Zwyżka plonu szacowana jest na ok. 20-30% i może zadecydować o opłacalności uprawy. Do najważniejszych zapylaczy zalicza się pszczołę miodną i murarkę ogrodową oraz trzmiele, ale ważną rolę odgrywają również błonkówki, muchówki, motyle i chrząszcze. Część z nich zapyla rośliny w ciągu dnia, ale wiele gatunków robi to również w nocy. Spotkać je można zatem w różnych porach dnia lub nocy, przy różnych temperaturach i różnej wilgotności powietrza. Owady wabi żółty kolor kwiatów, zapach i nektarowanie. Niestety, w minionym wieku drastycznie zmniejszyła się liczba wolno bytujących zapylaczy, dlatego bezdyskusyjna jest potrzeba eliminacji błędów w ochronie rzepaku prowadzących do zatruć pszczół i innych owadów.

Na podstawie wyników wieloletnich badań Instytutu Ochrony Roślin – Państwowego Instytutu Badawczego w Poznaniu, w celu minimalizowania negatywnego wpływu na pszczołę miodną i inne gatunki zapylaczy sformułowano dla praktyki rolniczej 6 zasad bezpiecznego stosowania środków ochrony roślin.

1. Szczegółowe zapoznanie się użytkownika z etykietą – instrukcją stosowania.

Często zapisy zawarte w etykietach odnoszące się do pszczoły miodnej i innych gatunków owadów zapylających są mało precyzyjne. Przykładowo, w etykietach wielu środków ochrony roślin nie ma informacji o prewencji dla pszczół. Istnieje tylko zapis: „W czasie kwitnienia roślin uprawnych zaleca się stosowanie środka poza okresami aktywności pszczół oraz innych owadów zapylających”. Informację taką należy rozumieć, iż zastosowanie środka „nie grozi pszczołom”, co jednak kłóci się z równoczesnym stwierdzeniem, że należy go stosować po ich oblocie. W etykietach środków ochrony roślin często też zawarte jest ostrzeżenie: „Niebezpieczne dla pszczół” lub „w celu ochrony pszczół i innych owadów zapylających nie stosować środka na rośliny pokryte spadzią”. „Na uprawach kwitnących roślin i tam, gdzie występują kwitnące chwasty środek stosować wieczorem, po zakończeniu oblotu roślin przez pszczoły i inne gatunki zapylające.”

W świetle obecnej wiedzy tego typu zapisy są dziś niewystarczające, ponieważ wiele gatunków owadów zapylających, na przykład motyli oblatuje rośliny kwitnące właśnie w nocy. Poza tym wieczór to bardzo krótka część doby, pomiędzy zachodem słońca a nocą, kiedy to słońce znajduje się poniżej linii horyzontu, z czego wynika, że rolnik ma tylko ok. 1. godziny czasu na wykonanie zabiegu chemicznego. Oczywiście trudno dotrzymać warunków takiego zapisu i w praktyce nie jest on respektowany. W wielu etykietach insektycydów zawarte jest również zalecenie odnośnie okresu prewencji, czyli czasu, jaki musi upłynąć od zastosowania środka do momentu, w którym na obszar, na którym zastosowano środek mogą wejść ludzie oraz zostać wprowadzone zwierzęta: „Nie wchodzić do czasu całkowitego wyschnięcia cieczy użytkowej na powierzchni roślin.” Każdy użytkownik środka ochrony roślin powinien brać pod uwagę to ostrzeżenie. Tak więc przykładowo, opryskując rzepak lub inną roślinę stanowiącą pożytek dla zapylaczy w maju, czerwcu, lipcu należy brać pod uwagę to, że pszczoła miodna i inne dzienne owady zapylające mogą pojawić się na plantacji już w ciągu godziny po wschodzie słońca, a więc około godziny 5-6 rano. Niestety, zdarza się, nie tylko w czerwcu, kiedy słońce zachodzi późno bo dopiero ok. godziny 20:40-21:00, że na wielkoobszarowych polach rolnicy kończą opryski znacznie później niż powinni. Ciecz robocza na pewno nie wyschnie w ciągu 1-2 godzin i kontakt pszczół, i innych gatunków w przypadku toksycznego dla nich insektycydu, może spowodować ich zatrucie i śmierć. Pamiętajmy, że w przypadku gdy dojdzie do zatrucia pszczół, zbyt późne zakończenie zabiegu będzie ważnym argumentem w dochodzeniu odszkodowań przez pszczelarzy.

2. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości odnośnie możliwości bezpiecznego zastosowania środka ochrony roślin należy zwrócić się o informację do przedstawiciela placówki naukowej zajmującej się ochroną roślin (np. Instytutu Ochrony Roślin – PIB), Państwowej Inspekcji Ochrony roślin i Nasiennictwa, Ośrodka Doradztwa Rolniczego. W Instytucie Ochrony Roślin – PIB w Poznaniu, badania dotyczące toksyczności różnych środków ochrony roślin oraz ich mieszanin dla pszczół są prowadzone od wielu lat, a wynikające z nich zalecenia przekazywane do praktyki rolniczej w postaci artykułów w prasie rolniczej, zaleceń metody i publikowanych m.in. na stronie internetowej IOR – PIB oraz podczas studiów podyplomowych i szkoleń prowadzonych dla producentów rolnych i doradców.

2. Sporządzenie mieszaniny substancji czynnych środków ochrony roślin, a także dodanie do cieczy roboczej adiuwantów i nawozów dolistnych może nastąpić tylko w przypadku odpowiedniej adnotacji w etykiecie instrukcji środka ochrony roślin. Pamiętajmy, że w niektórych przypadkach może dojść do synergizmu działania substancji czynnej i zmiany jej toksyczności w stosunku do pszczoły miodnej i innych owadów.
3. W okresie zakwitania rzepaku ozimego i jarego, gorczycy i innych roślin stanowiących pożytek dla owadów zapylających, stosować insektycydy bezpieczne dla pszczoły miodnej o zerowym okresie prewencji. jak np. acetamipryd.
4. Przyjąć za regułę, żeby bez względu na porę roku zabieg przy użyciu środka ochrony roślin na uprawach, na których mogą przebywać pszczoły, przeprowadzać w godzinach wieczornych, po ich oblocie i kończyć na 4-5 godzin przed ich możliwym przylotem na chronioną plantację.
5. Pamiętać o obowiązku prowadzenia ewidencji zabiegów ochrony roślin.

Marek Pałka

PODR Boguchwała

Oprac. na podst.: prof. dr hab. Paweł Węgorek, prof. dr hab. Joanna Zamojska, Daria Dworzańska – „Strategia ochrony zapylaczy roślin oleistych i białkowych”, Nasz rzepak, nr 4 (57), X/XI/XII. 2020