Ubezpieczenie to obejmuje rolników, ich małżonków i pracujących z nimi domowników oraz pomocników o ile te osoby:
- posiadają polskie obywatelstwo,
- są uprawnione do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie art. 87 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. (Dz.U. z 2018 r., poz. 1265, z późn. zm.) lub są zwolnieni na podstawie przepisów szczególnych z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę.
Ustawa zakłada dwie formy ubezpieczenia:
- obowiązkowe (na mocy ustawy) – gdy powierzchnia użytków rolnych przekracza 1 ha przeliczeniowy,
- dobrowolne (na wniosek) – gdy powierzchnia użytków rolnych jest równa lub nie przekracza 1 ha przeliczeniowego.
Ubezpieczenie obowiązkowe dotyczy rolnika zamieszkującego i prowadzącego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, osobiście i na własny rachunek działalność rolniczą o pow. powyżej 1 ha przeliczeniowego użytków rolnych lub dział specjalny produkcji rolnej (w tym również w ramach grupy producentów rolnych), jak również małżonek rolnika i domownik stale pracujący w tym gospodarstwie, jeżeli nie podlegają innemu ubezpieczeniu społecznemu, nie ma ustalonego prawa do emerytury/renty lub nie ma ustalonego prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych.
Ubezpieczenie na mocy ustawy (obowiązkowe) istnieje niezależnie od woli osoby spełniającej warunki do podlegania temu ubezpieczeniu oraz niezależnie od woli płatnika, nie ma też możliwość zrezygnowania z tego ubezpieczenia. Jednakże na rolniku spoczywa obowiązek zgłoszenia do ubezpieczenia we właściwej jednostce Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w terminie 14 dni siebie oraz wszystkich osób podlegających ubezpieczeniu w jego gospodarstwie.
Od 1 października 2009 r. ubezpieczenie społeczne rolników powstaje od dnia, w którym zostały spełnione warunki do objęcia tym ubezpieczeniem, a ustaje z dniem następującym po dniu, w którym ustały okoliczności uzasadniające podleganie temu ubezpieczeniu.
Ubezpieczenie dobrowolne (na wniosek) z założenia przeznaczone jest dla osób niespełniających warunków do podlegania ubezpieczeniu obowiązkowemu, a dla których działalność rolnicza stanowi stałe źródło utrzymania, prowadzących gospodarstwo rolne o powierzchni równej lub mniejszej 1 ha przeliczeniowego. Do ubezpieczenia dobrowolnego można dołączyć małżonka lub domownika, jak również osobę, która będąc rolnikiem przeznaczyła grunty prowadzonego przez siebie gospodarstwa pod zalesienie, co regulują odrębne przepisy. Ubezpieczony może zostać objęty ubezpieczeniem pod warunkiem, że nie podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu, ani nie ma ustalonego prawa do emerytury/renty, a także nie ma ustalonego prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych.
Wspomniane wcześniej osoby mogą skorzystać z poniższych zakresów ubezpieczenia:
- w pełnym zakresie – ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe, macierzyńskie oraz ubezpieczenie emerytalno-rentowe,
- wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego,
- brak możliwości ubezpieczenia wyłącznie emerytalno-rentowego.
Ubezpieczenie emerytalno-rentowe w ubezpieczeniu dobrowolnym jest możliwe dla osoby, która:
- podlegała ubezpieczeniu jako rolnik i zaprzestała prowadzenia działalności rolniczej, nie nabywając prawa do emerytury lub renty (jeżeli podlegała ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej 12 lat i 6 miesięcy),
- pobiera rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy jako rentę okresową,
- pobiera rodzicielskie świadczenie uzupełniające – do uzyskania 25-letniego okresu ubezpieczenia emerytalno-rentowego,
- podlegała ubezpieczeniu jako rolnik lub domownik i zaprzestała prowadzenia działalności rolniczej lub pracy w gospodarstwie rolnym w związku z nabyciem prawa do świadczenia pielęgnacyjnego lub specjalnego zasiłku opiekuńczego – do uzyskania 25-letniego okresu ubezpieczenia emerytalno-rentowego.
Składki na ubezpieczenie społeczne rolników od dnia 1 października 2009 r. naliczane są w wymiarze miesięcznym, niezależnie czy jest to ubezpieczenie z mocy ustawy czy ubezpieczenie na wniosek. W przypadku, gdy okres podlegania temu ubezpieczeniu jest krótszy niż miesiąc, składki obliczane są proporcjonalnie do liczby dni podlegania temu ubezpieczeniu. Obejmują one ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie oraz emerytalno-rentowe.
Miesięczna składka wypadkowa, chorobowa i macierzyńska za każdego ubezpieczonego ustalana jest przez Radę Rolników i ogłaszana jest przez Prezesa KRUS, natomiast wysokość składki emerytalno-rentowej za każdego ubezpieczonego wynosi 10% emerytury podstawowej i jest ogłaszana przez Prezesa Kasy. W I kwartale 2023 r. wyniesie ona 60 zł miesięcznie.
Aktualna wysokość emerytury podstawowej wynosi 1084,58 zł, w związku z tym podstawowa miesięczna składka na ubezpieczenie emerytalno-rentowe za rolników, małżonków i domowników w I kwartale 2023 r. wynosić będzie 108,00 zł.
Wysokość składki emerytalno-rentowej uzależniona jest od wielkości prowadzonego gospodarstwa rolnego:
Wysokość składek na ubezpieczenie społeczne rolników w I kwartale 2023 r.:
- rolnik lub małżonek rolnika prowadzący działalność rolniczą w gospodarstwie rolnym o powierzchni do 50 ha – łączna składka kwartalna - 504 zł,
- rolnik lub małżonek rolnika prowadzący działalność rolniczą w gospodarstwie rolnym o powierzchni od 50 do 100 ha – łączna składka kwartalna – 894 zł,
- rolnik lub małżonek rolnika prowadzący działalność rolniczą w gospodarstwie rolnym o powierzchni od 100 do 150 ha – łączna składka kwartalna – 1284 zł,
- rolnik lub małżonek rolnika prowadzący działalność rolniczą w gospodarstwie rolnym o powierzchni od 150 do 300 ha – łączna składka kwartalna – 1674 zł,
- rolnik lub małżonek rolnika prowadzący działalność rolniczą w gospodarstwie rolnym o powierzchni powyżej 300 ha – łączna składka kwartalna – 2067 zł,
- domownik rolnika (w każdej kategorii obszarowej) – łączna składka kwartalna – 504 zł.
Warto dodać, że ustawowy termin regulowania należnych składek za rolników, małżonków i domowników za I kwartał 2023 r. upływa z dniem 31 stycznia 2023 r., a za pomocników rolnika za dany miesiąc upływa z 15 dniem następnego miesiąca.
Oprac. Natalia Kempa
PODR Boguchwała
Źródło: KRUS; Dz.U. 2005 nr 150, poz. 1249