Ostatnim elementem umieszczonym w rozporządzeniu o integrowanej ochronie roślin mającym wpływ na podwyższenie plonu oraz jego jakość jest ochrona organizmów pożytecznych oraz stwarzanie warunków sprzyjających ich występowaniu, w szczególności dotyczy to owadów zapylających i naturalnych wrogów organizmów szkodliwych.
Pomimo, że ochrona organizmów pożytecznych jest wymieniona w rozporządzeniu, jako ostatni element to powinna stanowić podstawę ochrony upraw.
Organizmy pożyteczne
Każdy rolnik powinien sobie zdawać sprawę, że na jego polu oprócz rośliny uprawnej występują również organizmy szkodliwe, a także organizmy pożyteczne.
Wśród organizmów pożytecznych możemy wyróżnić wrogów naturalnych organizmów szkodliwych oraz owady zapylające.
Wśród wrogów naturalnych występują owady drapieżne, pasożytnicze i parazytoidy, pająki, płazy, gady, owadożerne ptaki i ssaki a także nicienie oraz mikroorganizmy: grzyby, bakterie i wirusy. Do tej grupy należą m.in. biedronkowate, biegaczowate, bzygowate czy złotooki. To, w jaki sposób organizmy pożyteczne mogą wpływać na ograniczenie populacji organizmów szkodliwych przedstawiono w tabeli.
Drugą grupę owadów pożytecznych stanowią owady zapylające. Ich obecność w środowisku rolniczym wiąże się głównie z pozytywnym oddziaływaniem na plonowanie roślin. Prawidłowe zapylenie powoduje nie tylko wzrost uzyskanego plonu, ale również poprawę jego parametrów jakościowych (np. w przypadku rzepaku obecność pszczół na plantacji powoduje wzrost plonu nasion o około 10% do 30% oraz m.in. wzrost masy tysiąca nasion).
W naszych warunkach klimatycznych największą grupę wyspecjalizowanych zapylaczy stanowią pszczoły, z których najbardziej rozpoznawalna jest pszczoła miodna. Oprócz nich duże znaczenie w produkcji roślinnej mają także trzmiele (szczególnie bardzo wydajne w zamkniętych przestrzeniach takich jak: szklarnie czy tunele foliowe), pszczelinki oraz pszczoły samotnice.
Wśród roślin uprawnych część gatunków to rośliny samopylne, jednak obecność owadów zapylających na plantacjach takich gatunków jest bardzo korzystna. Należą do nich: rzepak, rzepik, proso, gorczyca, mak, len, łubin żółty, wyka ozima, groch siewny, peluszka, seradela czy soja. Do drugiej grupy należy: gryka, słonecznik, esparceta, rośliny sadownicze, truskawki, maliny, porzeczki, agrest, warzywa i inne. Ich plon uzależniony jest wyłącznie lub prawie wyłącznie od obecności owadów zapylających.
Zabiegi chemiczne
Największym zagrożeniem dla pszczół, dziko żyjących zapylaczy, a także owadów pożytecznych są zatrucia środkami ochrony roślin. Przed wykonaniem zabiegu insektycydowego należy dokonać dokładnej lustracji plantacji w celu określenia liczebności szkodnika. Pozwala to stwierdzić, czy szkodnik występuje na całej powierzchni plantacji, czy głównie w pewnej jej części albo tylko na pasach brzeżnych. Umożliwi to zastosowanie środka tylko w miejscach występowania szkodnika. Jeżeli został przekroczony próg ekonomicznej szkodliwości to zgodnie z zasadami integrowanej ochrony roślin jest możliwe wykonanie zabiegu preparatem chemicznym. Należy wybrać środek selektywny, czyli taki, który oprócz zwalczanego organizmu nie będzie niszczył wrogów naturalnych organizmu szkodliwego. Preparat powinien być nietoksyczny dla pszczół lub o krótkim okresie prewencji.
W celu ograniczenia ryzyka zatrucia pszczół jak również innych owadów zapylających należy:
- bezwzględnie przestrzegać zapisów zawartych w jego etykiecie,
- nie opryskiwać roślin pokrytych spadzią,
- opryski przeprowadzać wieczorem, po zakończeniu oblotu przez pszczoły,
- zapobiegać znoszeniu cieczy użytkowej na sąsiednie uprawy,
- nie stosować tych środków na kwitnące chwasty,
- informować pszczelarzy o planowanych i wykonanych zabiegach ochrony roślin.
Bezpieczeństwo pszczoły miodnej i innych zapylaczy zależy od dostatecznej świadomości plantatorów, przygotowania zawodowego, umiejętności rozpoznawania organizmów pożytecznych i uczciwości wykonawców zabiegów chemicznymi środkami ochrony roślin.
Biopreparaty
Głównie w uprawach ogrodniczych, ale również i rolniczych chcąc ograniczyć stosowanie środków chemicznych celu zwalczania szkodników można zastosować biopreparaty.
Związane jest to z celowym uwalnianiem wrogów naturalnych szkodników występujących w danej uprawie. Zdecydowana większość biopreparatów przeznaczona jest do stosowania w uprawach pod osłonami oraz w sadach. Przykładem może być dobroczynek gruszowy przydatny w zwalczaniu przędziorków i szpecieli w sadach. W uprawach szklarniowych wykorzystany może być dzubałeczek mączlikowy, drapieżny owad, który zwalcza mączlika, a także ogranicza populację przędziorka.
W uprawach rolniczych wykorzystanie znalazł pasożyt jaj owadów - kruszynek. Odgrywa on znaczenie w zwalczaniu szkodników z rzędu motyli, głównie omacnicy prosowianki.
Miejsca bytowania
Ochrona organizmów pożytecznych to nie tylko racjonalne zabiegi i odpowiedni dobór środków ochrony roślin. Ważne jest również dla podtrzymania i zwiększenia liczebności organizmów pożytecznych utrzymywanie na naszych polach zadrzewień śródpolnych, zagajników, miedz, niezaorywanych pasów gruntu, oczek wodnych, jak również gruntów ugorowanych. Stanowią one bazę pokarmową dla wrogów naturalnych, szczególnie w okresie braku szkodników na roślinach uprawnych. Zapewniają im również schronienie, miejsce zimowania lub gniazdowania.
Poprzez wysiew roślin miododajnych możemy wspomagać również rozwój wrogów naturalnych szkodników oraz owadów zapylających.
Omówione przez nas w trzech kolejnych artykułach działania i metody niechemiczne, zawarte w rozporządzeniu MRiRW w sprawie wymagań integrowanej ochrony roślin, są odpowiedzią na nadmierne, często nieuzasadnione, stosowanie środków ochrony roślin, które niesie za sobą liczne niebezpieczeństwa. Są to metody stare, często zapomniane, ale sprawdzone i zgodnie z obowiązującymi przepisami mamy obowiązek je stosować w gospodarstwach.
Opracowanie na podst. literatury Katarzyna Sitek, Anna Moskal