Według zapisów ustawy z dnia 15 września 2000 r. o grupach producentów rolnych i ich związkach oraz o zmianie innych ustaw, grupy producentów rolnych powołane są w celu dostosowania produkcji rolnej do warunków rynkowych, poprawy efektywności gospodarowania, planowania produkcji ze szczególnym uwzględnieniem jej ilości i jakości, koncentracji podaży oraz organizowania sprzedaży produktów rolnych, a także ochrony środowiska naturalnego.
Cele organizacji i współpracy producentów zrzeszających się w grupy producenckie można analizować w podziale na dwie grupy. Pierwsza – koncentruje celowość współdziałania wokół kwestii stricte gospodarczych, druga opiera się na aspektach społecznych. Istotą działalności gospodarczej prowadzonej przez grupę producentów jest fakt, że celem takiego działania jest zwiększenie zysków członków grupy. Działanie w ramach grupy daje im bowiem wymierne korzyści, których przejawami mogą być m.in. uzyskiwanie wyższych przychodów, pozyskiwanie rynków zbytu, umożliwiających uzyskiwanie wyższej ceny lub lepszych warunków sprzedaży, poprawa jakości sprzedawanych produktów, ograniczenie kosztów produkcji i zbytu wytwarzanych w grupie produktów, czy unowocześnienie procesu produkcyjnego. Realizacja celów o charakterze społecznym wynika z aktywności członków grup w swoich lokalnych społecznościach, lobbingu ich działania podczas różnych spotkań
w ramach współpracy sektora publiczno-prywatnego, czy też prowadzenia działań marketingowych i szkoleniowych.
Podstawy prawne tworzenia i działania grup i organizacji producentów
Kto może złożyć grupę producencką i jakie korzyści z tego wynikają?
Osoby fizyczne, jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej oraz osoby prawne, które w ramach działalności rolniczej prowadzą:
Dla pojedynczych producentów, o niewielkiej skali produkcji i ograniczonych możliwościach zdobywania rynku szansą na zwiększenie dochodowości jest zrzeszanie się w grupy producenckie. Zaletą jest możliwość sprzedaży swoich produktów w ramach dużych jednorodnych partii towaru (pod względem odmiany, jakości, sposobu produkcji i przygotowania do handlu), wymaganych przez skonsolidowanych odbiorców, co jest trudne w przypadku pojedynczego rolnika. Mogą łącząc swoje kapitały w grupie producentów wspólnie inwestować i razem zakupić potrzebną infrastrukturę, m.in. obiekty do przechowywania, czy przygotowania produktów rolnych do handlu. Plany inwestycyjne grupy mogą realizować dzięki możliwości korzystania przez grupę producentów rolnych z pomocy finansowej. Mogą obniżyć koszty produkcji poprzez wspólne użytkowanie infrastruktury oraz wspólne zakupy środków obrotowych do produkcji po niższych cenach.
Grupy producentów rolnych są dobrą odpowiedzią i propozycją działania wobec rosnącej koncentracji po stronie popytu, tworzenia wielkich sieci handlowych oraz umiędzynarodowienia przemysłu przetwórczego. Możliwość nawiązywania za pośrednictwem grup trwałych powiązań handlowych z dużymi odbiorcami wpływa na stabilizowanie cen
i dochodów z produkcji, a organizowanie przez grupy kampanii reklamowych i promocyjnych pomaga w kreowaniu marki produktów i zwiększaniu ich wartości handlowej.
Grupa producentów rolnych jako przedsiębiorca[iii]
Grupa producentów rolnych prowadzi działalność jako przedsiębiorca mający osobowość prawną, pod warunkiem, że:
Formy prawne
Polskie prawodawstwo nie precyzuje formy organizacyjno-prawnej, w jakiej grupa ma powstać, zastrzega jednak, że ma ona prowadzić działalność gospodarczą jako samodzielny podmiot prawny. A wszelkie ograniczenia wynikają przede wszystkim z przepisów aktów prawnych regulujących powstawanie i funkcjonowanie poszczególnych podmiotów prawa .Polskie prawo przewiduje szereg form prawnych zrzeszania się producentów rolnych, są to m.in. spółdzielnie, spółki kapitałowe (spółka z o.o., spółka akcyjna), zrzeszenia branżowe, stowarzyszenia. Każda z tych form działa na podstawie innych uregulowań ustawowych. Nie istnieją preferencje form prawnych gwarantujących sukces na rynku. Warunkiem jest przyjęcie taką formę zapewniającą im osobowość prawną. W praktyce oznacza to, że grupy producentów rolnych mogą być organizowane w formie spółek prawa handlowego a zwłaszcza spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, spółdzielni, zrzeszeń i stowarzyszeń. W przypadku spółek z ograniczoną odpowiedzialnością zasady funkcjonowania regulują postanowienia ustawy z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych; spółdzielni – postanowienia ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze; rolniczych zrzeszeń branżowych – postanowienia ustawy z dnia 8 października 1982 r. o społeczno-zawodowych organizacjach rolników; natomiast stowarzyszeń – ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach. W stosunku do wszystkich form obowiązują przepisy ustawy o grupach producentów rolnych.
Najpopularniejszą i najczęściej preferowaną przez producentów rolnych formą prowadzenia działalności gospodarczej w ramach spółek prawa handlowego w Polsce jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością[iv]. Wynika to zapewne z możliwości ograniczenia odpowiedzialności wspólników odpowiadających za zobowiązania tylko do wysokości swoich wkładów. W przypadku wykorzystania tej formy do zakładania grupy producentów rolnych należy uwzględnić, że zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 19 kwietnia 2016 r. w sprawie wykazu produktów i grup, ze względu na które mogą być tworzone grupy producentów rolnych, minimalnej rocznej wielkości produkcji towarowej oraz minimalnej liczby członków grupy producentów rolnych, minimalna liczba członków grupy producentów rolnych nie może być mniejsza niż 5 w przypadku prawie wszystkich wskazanych produktów i grup produktów.
Najbardziej popularnym podmiotem rynków rolnych w Europie Zachodniej jest spółdzielnia, forma organizacyjno-prawna, w której istnieje duża swoboda i dowolność zarówno w kwestii liczby członków, jak w ustalaniu zasad postępowania, a podejmowane przez właścicieli decyzje uwzględniają interesy i potrzeby członków. Zaletą tej formy jest również fakt, że za zobowiązania spółdzielni członkowie odpowiadają tylko do wysokości udziałów.
Spółdzielcze grupy producentów rolnych, czy też grupy organizowane w formie spółdzielni, powstają w oparciu o dwie kluczowe regulacje, czyli: ustawę z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze oraz ustawę o grupach producentów rolnych.
Związki grup producentów rolnych
Grupy producentów rolnych mogą zrzeszać się w związki i prowadzić działalność jako przedsiębiorca mający osobowość prawną. Warunki podstawowe utworzenia takiego związku określają liczbę grup (co najmniej 5 podmiotów) oraz wyłączność działania każdej z grup tylko w jednym związku zobowiązanym do realizacji w szczególności co najmniej dwóch spośród następujących celów:
Procedura ubiegania się o uznanie grupy producentów rolnych
Wniosek o uznanie grupa może złożyć do dyrektora oddziału regionalnego ARiMR właściwego ze względu na jej siedzibę, w ciągu całego roku na formularzu udostępnionym przez ARiMR i umieszczonym na jej stronie internetowej: www.arimr.gov.pl. Do wniosku dołączyć musi załączniki: akt założycielski[v], plan biznesowy[vi] grupy zgodny z aktem założycielskim i sporządzony na co najmniej 5 lat oraz oświadczenia członków grupy o prowadzeniu w dniu składania wniosku o uznanie, gospodarstwa rolnego lub działu specjalnego produkcji rolnej w zakresie produkcji produktów lub grup produktów, ze względu na które grupa została utworzona.
Uznanie grupy producentów rolnych i zatwierdzenie planu biznesowego następuje w drodze decyzji administracyjnej. Na podstawie których dyrektor oddziału regionalnego ARiMR, właściwy ze względu na siedzibę grupy dokonuje wpisu grupy do rejestru.
Rodzaj wsparcia
Pomoc jest wypłacana w formie rocznych płatności i obejmuje okresy kolejnych 12 miesięcy prowadzenia działalności przez grupę, licząc od dnia następującego po dniu wydania decyzji
o uznaniu.
Wniosek o płatność składa się do dyrektora oddziału regionalnego Agencji właściwego ze względu na siedzibę beneficjenta, w terminie 60 dni od dnia zakończenia każdego kolejnego okresu prowadzenia działalności przez grupę.
Wsparcie stanowi procentowy ryczałt od wartości przychodów netto grupy lub organizacji producentów ze sprzedaży produktów lub grupy produktów, wytworzonych w gospodarstwach jej członków, w poszczególnych latach i sprzedanych odbiorcom niebędącym członkami grupy lub organizacji. Pomoc przyznawana jest w okresie pierwszych 5 lat funkcjonowania grupy/organizacji od dnia uznania.
Pomoc na rozpoczęcie działalności ze środków Unii Europejskiej po dniu 1 maja 2004 r. należy rozumieć jako środki wsparcia otrzymane przez grupę/organizację producentów w celu utworzenia i przeznaczenie ich na działalność administracyjną lub inwestycyjną.
Wysokość pomocy wynosi odpowiednio:
Ostatnia, piąta płatność jest możliwa do realizacji wyłącznie po potwierdzeniu przez Agencję osiągnięcia celów określonych w planie biznesowym przez zrealizowanie wszystkich działań
i inwestycji zatwierdzonych w planie biznesowym w ujęciu rzeczowo-rodzajowym, przyczyniających się do osiągnięcia celów określonych w art. 2 ust. 1 ustawy o grupach producentów rolnych i zatwierdzonych w planie biznesowym, na podstawie złożonego przez beneficjenta sprawozdania za cały okres realizacji planu biznesowego oraz kontroli na miejscu.
Maksymalnie wysokość pomocy nie może przekroczyć równowartości 100 000 euro w każdym roku pięcioletniego okresu pomocy.
Obowiązki beneficjenta działania:
realizowanie przynajmniej jednego działania w odniesieniu do każdego z celów,
Zasadniczym problemem związanym z funkcjonowaniem grup producentów rolnych jest obiektywna wiedza na temat czynników, które determinują ich trwałość oraz zdolność do zwiększania rentowności gospodarstw oraz osiągania wspólnych korzyści rynkowych (przewag konkurencyjnych).
Świadomość występującej zależności: im większy zakres współpracy i mocniejsze więzi organizacyjne łączące rolników, tym większa skala korzyści, którą mogą osiągnąć, powinna towarzyszyć wszystkim producentom planującym nawiązać trwałą, wieloletnią i efektywną współpracę.
Oprac. Dariusz Kamiński
1 POJĘCIE GOSPODARSTWA ROLNEGO W USTAWIE O PODATKU ROLNYM - art. 2 ust. 1 w zw. z art. 1 ustawy
z dnia15 listopada 1984 r. obszar gruntów sklasyfikowanych w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne – z wyjątkiem gruntów zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej innej niż działalność rolnicza; o łącznej powierzchni przekraczającej 1 ha lub 1 ha przeliczeniowy, stanowiących własność lub znajdujących się w posiadaniu osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej
– w tym spółki, nieposiadającej osobowości prawnej.
[ii] termin prawniczy oznaczający rodzaj uprawy lub produkcji rolnej, przyjęty na użytek podatkowy w ustawach o PIT i CIT. Działami specjalnymi produkcji rolnej są: uprawy w szklarniach ogrzewanych powyżej 25 m2, uprawy w szklarniach nieogrzewanych powyżej 25 m2, uprawy w tunelach foliowych ogrzewanych powyżej 50 m2:uprawy grzybów i ich grzybni – powyżej 25 m2 powierzchni uprawowej, drób rzeźny – powyżej 100 szt. (kurczęta, gęsi, kaczki, indyki), drób nieśny powyżej 80 szt. (kury nieśne i mięsne, gęsi, kaczki, indyki w stadzie reprodukcyjnym oraz kury do produkcji jaj konsumpcyjnych),wylęgarnie drobiu (kurczęta, gęsi, kaczki, indyki), zwierzęta futerkowe (lisy
i jenoty, norki, tchórze, szynszyle, nutrie oraz króliki powyżej 50 sztuk samic stada podstawowego), zwierzęta laboratoryjne (szczury białe, myszy białe), jedwabniki (produkcja kokonów), pasieki powyżej 80 rodzin, uprawy roślin in vitro, hodowla entomofagów, hodowla dżdżownic, hodowla i chów innych zwierząt poza gospodarstwem rolnym (krowy powyżej 5 sztuk, cielęta powyżej 10 sztuk, bydło rzeźne powyżej 10 sztuk z wyjątkiem opasów, tuczniki powyżej 50 sztuk, prosięta i warchlaki powyżej 50 sztuk, chów i hodowla owiec powyżej 10 sztuk, tucz owiec powyżej 15 sztuk, konie rzeźne albo hodowlane, hodowla ryb akwariowych powyżej 700 dm3 objętości akwarium, hodowla psów rasowych albo kotów rasowych).
[iii] Zgodnie z art. 27 ust. 2 rozporządzenia PEiR (UE) Nr 1305/2013, wsparcie ogranicza się do grup producentów, które wykonują swoją działalność jako mikro, małe lub średnie przedsiębiorstwo - MŚP. Na kategorię mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich (MŚP) składają się przedsiębiorstwa, które: zatrudniają mniej niż 250 pracowników, i których roczny obrót nie przekracza 50 milionów euro lub całkowity bilans roczny nie przekracza 43 milionów euro (w rozumieniu załącznika I do rozporządzenia Komisji (UE) nr 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 r. uznającego niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu).
[iv] Założycielami spółki z o.o. mogą być osoby fizyczne albo osoby prawne, bez względu na obywatelstwo i miejsce siedziby. Do powstania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wymaga się: zawarcia umowy spółki, wniesienia przez wspólników wkładów na pokrycie całego kapitału zakładowego, powołania zarządu, ustanowienia rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej i jeżeli wymaga tego ustawa lub umowa spółki - wpisu do rejestru. Umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością powinna określać: firmę i siedzibę spółki; przedmiot działalności spółki; wysokość kapitału zakładowego; czy wspólnik może mieć więcej niż jeden udział; liczbę i wartość nominalną udziałów objętych przez poszczególnych wspólników; czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony. Poza tymi elementami umowa (akt założycielski) musi zawierać także katalog zapisów wymaganych ustawą o grupach producentów rolnych. Umowa spółki z o.o. powinna być zawarta w formie aktu notarialnego; do założenia spółki z o.o. wymagany jest kapitał w wysokości co najmniej 5 tys. zł. Wspólnicy spółki z o.o. mają prawo do udziału w zysku wynikającym z rocznego sprawozdania finansowego i przeznaczonym do podziału uchwałą zgromadzenia wspólników.
[v] Akt założycielski (statut albo umowa) grupy producentów rolnych powinien zawierać w szczególności informacje określające: zasady przyjmowania do grupy nowych członków oraz występowania członków z grupy, przy czym minimalny okres członkostwa, który liczy się od dnia wydania decyzji o uznaniu, nie może być krótszy niż trzy lata działalności grupy, a informacja o zamiarze wystąpienia z grupy powinna być złożona na piśmie co najmniej na 12 miesięcy przed końcem danego roku działalności grupy; zasady zbywania akcji lub udziałów w spółce akcyjnej lub spółce z ograniczoną odpowiedzialnością; zasady dostarczania przez członków grupy informacji dotyczących wielkości sprzedaży i cen uzyskiwanych za produkty, z uwagi na które grupa została powołana, a są sprzedawane poza grupą; zasady tworzenia i wykorzystania funduszu specjalnego, jeżeli będzie on utworzony oraz sankcje wobec członka grupy, który nie wypełnia nałożonych na niego obowiązków oraz nie spełnia warunków uczestnictwa w grupie.
[vi] Plan biznesowy powinien zawierać informacje dotyczące grupy i producentów wchodzących w skład grupy; opis struktury organizacyjnej grupy, w tym strukturę udziałów i podział praw do głosowania poszczególnych członków grupy; wskazanie posiadanych przez członków grupy w przypadku produkcji roślinnej -numerów działek ewidencyjnych oraz powierzchni, na których jest prowadzona produkcja, albo w przypadku produkcji zwierzęcej - liczby i gatunków zwierząt, a w przypadku zwierząt gospodarskich objętych obowiązkiem zgłoszenia do rejestru zwierząt gospodarskich oznakowanych i siedzib stad tych zwierząt również numerów siedzib tych stad, albo liczby rodzin pszczelich
- w przypadku produkcji miodu maturalnego lub innych produktów pszczelich,–wg stanu z ostatniego miesiąca poprzedzającego miesiąc złożenia wniosku o uznanie grupy ze wskazaniem dnia, z którego pochodziły te informacje; zestawienie budynków, budowli, maszyn, urządzeń lub środków transportu, będących w posiadaniu grupy i poszczególnych członków grupy, wykorzystywanych do produkcji produktu lub grupy produktów; szacunkową wielkość i wartość produkcji netto poszczególnych członków grupy sprzedanej przez grupę
z podziałem na poszczególne lata realizacji planu biznesowego; szacunkowe przychody i koszty prowadzenia działalności przez grupę
w poszczególnych latach realizacji planu biznesowego; zakres i opis działań, jakie zamierza zrealizować grupa, w odniesieniu do każdego
z celów; harmonogram działań, o których mowa powyżej, ze wskazaniem etapów w podziale na poszczególne lata realizacji planu biznesowego, wraz z określeniem szacowanej wysokości wydatków na realizację poszczególnych działań lub ich etapów; wskazanie planowanych źródeł finansowania działań; informację na temat planowanych szkoleń i korzystania z usług doradczych; informację na temat oczekiwań grupy związanych z prowadzoną działalnością w odniesieniu do produktu lub grupy produktów, ze względu na które grupa została utworzona, po upływie 5 lat od dnia uznania grupy; przewidywany rozwój grupy po upływie 5 lat od dnia jej uznania.