Na mniejszą skalę pozyskuje się i wykorzystuje cebule. W kuchni jest chętnie używany jako nowalijka oraz przyprawa do wyrobów mięsnych, serów, potraw.
Naturalne siedlisko czosnku niedźwiedziego to żyzne lasy
W naturze stanowisko czosnku niedźwiedziego, to żyzne buczyny oraz łęgi z grubą warstwą ściółki, która zapewnia mu stałą wilgotność, a rozkładając się wzbogaca ziemię w próchnicę.
Czosnek niedźwiedzi wyrasta bez problemu ponad grubą ściółkę. Zazwyczaj już na początku marca można zaobserwować pojawianie się liści w runie leśnym, zwłaszcza na bardziej nasłonecznionych stanowiskach.
W Polsce czosnek niedźwiedzi jest pod częściową ochroną (stan na 2023 rok). Oznacza to, że nie może być zbierany na własny użytek, natomiast możliwe jest pozyskiwanie go po uzyskaniu zezwolenia od dyrektora RDOŚ lub GDOŚ.
Na przełomie maja i czerwca spomiędzy liści wyrasta półkolisty kwiatostan składający się zazwyczaj z kilkunastu białych kwiatów. W naturalnych siedliskach tworzy rozległe, kwitnące dywany. Intensywny rozwój rośliny przypada na okres kiedy korony drzew są pozbawione liści, a rozproszone promienie słoneczne docierają do runa leśnego.
Nasiona dojrzewają w lipcu, są kuliste i czarne, 1 g to około 4-5 nasion. Po pęknięciu torebki wysiewają się w okolicy, są też roznoszone przez zwierzęta. W uprawie jest to roślina dość ekspansywna i sukcesywnie zajmuje optymalne dla siebie stanowiska.
Każda roślina ma zazwyczaj dwa liście, czasem 3 lub 1, zbiera się tylko jeden, aby możliwa była asymilacja składników odżywczych w cebuli. Kwiaty wyrastają na cebulach 3-4 letnich.
Liście czosnku niedźwiedziego są łatwe do rozpoznania. Mają długość do 30 cm i szerokość nawet do 6 cm. Po roztarciu wydzielają charakterystyczną woń czosnku, która wyklucza pomylenie rośliny z innym gatunkiem.
Pozyskiwanie czosnku niedźwiedziego
Najdelikatniejsze są liście pozyskiwane od marca do maja.
Kwitnienie czosnku to ostatni moment zbioru liści, już w tym okresie są one twardsze, łykowate.
Bardzo dobrze przechowuje się czosnek niedźwiedzi w postaci mrożonej, już rozdrobniony, gotowy do wykorzystania w potrawach. Dostępny w handlu jest też susz czosnku niedźwiedziego, jako środek spożywczy, w tym również z certyfikatem ekologicznym.
Na krótszy czas przechowywania można zrobić pesto z liści czosnku niedźwiedziego. Liście można też kisić.
Właściwości czosnku niedźwiedziego
Czynne składniki czosnku niedźwiedziego to przede wszystkim: alliina, aminokwasy, kwasy fenolowe, kwas askorbinowy, pektyny, peptydy, saponiny steroidowe, witaminy C, B.
Czosnek niedźwiedzi wykazuje działanie: antybakteryjne, przeciwwirusowe, fungistatyczne, przeciwagregacyjne, żółciopędne, przeciwnowotworowe, moczopędne, wykrztuśne, obniżające podwyższone ciśnienie tętnicze.
W handlu dostępne są suplementy zawierające w składzie ekstrakt z czosnku niedźwiedziego, jednak wybór tych środków jest niewielki. Ponadto jest też dostępna maść z czosnku niedźwiedziego zalecana do wykonywania masaży leczniczych. Wspomaga łagodzenie skutków przemęczenia fizycznego, przeciążenia mięśni i stawów.
Najczęściej w naszej kuchni wykorzystuje się liście czosnku niedźwiedziego zarówno w formie świeżej, mrożonej jak i suszonej. Cebulki są rzadziej dostępne i mają mniejsze znaczenie w przygotowaniu potraw. W szerokiej ofercie sklepów są takie produkty z czosnkiem niedźwiedzim jak:
Natomiast świeże liście można wykorzystać do przygotowania następujących potraw:
Cebule czosnku niedźwiedziego mogą być wykorzystywane tak samo jak czosnku pospolitego. Są jednak o wiele mniejsze niż gatunku Allium Sativum. Natomiast sama roślina nadaje się do uprawy w ogrodach przydomowych, na ogrodach działkowych pod drzewami oraz krzewami. Jest dobrym dodatkiem do nowalijek, które wzbogacają dietę człowieka w okresie wczesnowiosennym.
Monika Capińska
PODR Boguchwała
źródła:
Uprawa i pozyskanie wybranych roślin zielarskich cz. 2, B. Grybierzec, Karniowice
Czosnek niedźwiedzi (Allium Ursinum) jako uzupełnienie wiosennej diety. M. Dżugan i inni, Żywność a bezpieczeństwo zdrowotne, Kraków 2014
Agroleśnictwo, pod red. R. Borek, Puławy 2021
