W jej ramach wyróżniamy:
1. Orientację produkcyjną – poprawianie efektywności produkcji i dystrybucji ( odbiorcy wybierają produkt łatwo dostępny w cenie możliwej do zaakceptowania);
2. Orientację produktową – ciągły postęp i ulepszanie produktu ( nabywcy wybierają produkt najwyższej jakości);
3. Orientację sprzedażową – nakłanianie nabywców do zakupu produktów konkretnej firmy;
4. Orientację marketingową – identyfikacja potrzeb konsumentów i ich zaspokajanie;
5. Koncepcję marketingu społecznego – firma bierze pod uwagę długofalowe interesy konsumentów i całe społeczności.
Biorąc powyższe pod uwagę, należy stwierdzić, że rolnicy wytwarzający produkty rolne i kierujący je na rynek stosują wiele elementów należących do wymienionych orientacji. Chociaż często nieświadomie. Nowe technologie upraw, chowu zwierząt to elementy orientacji produkcyjnej. Nowe odmiany roślin, rasy zwierząt to elementy orientacji produktowej. Poszukiwanie nowych odbiorców, czy sprzedaż bezpośrednio konsumentom to orientacja sprzedażowa. Konfekcjonowanie produktów, czy sprzedaż przetworzonych produktów zaliczymy do orientacji marketingowej.
Popyt na produkty rolne
Jest to ilość dóbr, którą skłonni są zakupić nabywcy. Podstawowym czynnikiem wpływającym na wielkość popytu jest cena.
Oprócz ceny, na popyt wpływ mają inne czynniki:
- wielkość dochodów konsumentów,
- ceny substytutów,
- ceny dóbr komplementarnych,
- oczekiwania dotyczące zmiany cen,
- preferencje konsumentów,
- czynniki demograficzne.
Potrzeby żywnościowe człowieka należą do potrzeb podstawowych, które musza być zaspokajane w pierwszej kolejności. Powoduje to sytuację w której, że przy wzroście niskich dochodów konsumentów, nastąpi zwiększenie wydatków na konsumpcję żywności. Przy dochodach wysokich dodatkowy ich wzrost wykorzystany będzie na inne cele (zaspokajane będą potrzeby wyższego rzędu).
Podstawowym czynnikiem wpływającym na wielkość popytu na określone dobro jest jego cena. Prawie zawsze czynnikiem wpływającym na wzrost konsumpcji jest niska cena. Zakres w jakim konsumpcja reaguje na zmiany popytu jest różny dla różnych produktów. Mówi o tym wskaźnik elastyczności cenowej popytu.
Jeżeli przy jednoprocentowej zmianie ceny produktu wielkość popytu zmienia się o więcej niż jeden procent, to uważa się że popyt jest elastyczny. W sytuacji gdy zmiana ta jest mniejsza niż jeden procent popyt jest nieelastyczny. Gdy zmiana ceny nie wywołuje zmiany popytu, jest on sztywny.
Istnieje określona relacja między elastycznością cenową popytu na produkt, a całkowitym przychodem uzyskanym z jego sprzedaży. Przy elastycznym popycie, jeśli wzrasta produkcja to wrasta całkowity przychód. Przy braku elastyczności ze wzrostem produkcji całkowity przychód maleje.
Charakter potrzeb żywnościowych powoduje, że wzrost dochodów (przy zadowalającej konsumpcji) konsumenci będą przeznaczać na inne dobra.
Wskaźnik elastyczności dochodowej popytu można wyznaczać na podstawie ilości kupowanej żywności i na podstawie wydatków na żywność.
Wskaźniki te mogą różnić się. Wraz ze wzrostem dochodów konsumenci będą kupować żywność wyższej jakości, bardziej przetworzoną, niekiedy produkty gotowe do spożycia.
Podaż produktów rolnych
Podaż to ilość dóbr oferowana na rynku przez producentów. Podstawowym czynnikiem wpływającym na wielkość podaży jest cena.
Oprócz ceny na wielkość podaży mają inne czynniki:
- ceny czynników produkcji (płace, ceny energii, czynsz, ceny urządzeń, surowców, oprocentowanie kredytów),
- technologia wytwarzania,
- liczba producentów na danym rynku,
- oczekiwania dotyczące zmiany cen,
- eksport-import,
- czynniki niezależne, np. zmienność pogody,
- polityka państwa.
Pozycja rynkowa rolnika:
Decyzje rolników podejmowane są indywidualnie. Produkcja gospodarstw jest niewielka w porównaniu z obrotem podmiotów, z którymi współpracuje, co wpływa niekorzystnie na jego pozycję negocjacyjną. Odbiorca może zrezygnować z dostaw pojedynczych rolników bez żadnej szkody dla siebie.
Wielkość produkcji tylko w części jest zależna od czynników , na które wpływ ma człowiek. W dużej mierze decyduje o tym przyroda. Ma ona również wpływ na rodzaj produkcji (klimat, gleby).
Produkcja rolna charakteryzuje się długim cyklem i sezonowością. Wytworzone produkty muszą być zebrane w krótkim czasie, zabezpieczone, lub przetworzone, przechowane do następnych zbiorów. Powoduje to wahania cen produktów rolnych (najniższe w okresie największej podaży). Związane z tym jest wysokie ryzyko produkcji. Rolnik podejmuje decyzje na podstawie informacji dotyczących przeszłości i teraźniejszości, natomiast efekty tych decyzji są znane dopiero po zakończeniu długiego cyklu produkcyjnego i mogą odbiegać od spodziewanych.
Procesy fizyko-chemiczne zachodzące w produktach rolnych mają zazwyczaj niekorzystny wpływ na ich przydatność dla człowieka. Aby je zahamować, lub co najmniej ograniczyć, konieczne jest stworzenie specjalnych warunków przechowywania i obrotu w zależności od właściwości poszczególnych artykułów.
Są one jednorodne, podobne do siebie, trudne do zróżnicowania. Takie same w każdym gospodarstwie. Dodatkowo dostosowanie do potrzeb odbiorców czyni je jeszcze bardziej podobnymi (standaryzacja produkcji, dobór odmian).
Relacje cen (nożyce cenowe)
Relacje cen płaconych przez rolników do cen przez nich otrzymywanych określają jaką ilość określonego produktu rolnego trzeba przeznaczyć na zakup środka produkcji wykorzystywanego do jego wytworzenia, lub na zakup gotowego artykułu wytworzonego z określonego surowca.
Relacje cen produktów rolnych do cen środków produkcji wpływają na poziom kosztów gospodarstwa, tym samym na opłacalność gospodarowania.
Najczęściej wyznaczanymi tego typu relacjami są:
- ceny zbóż do cen nawozów,
- ceny żywca do cen pasz,
- ceny produktów rolnych do cen paliw,
- ceny produktów rolnych do cen maszyn.
Cykle produkcyjne
Cykle produkcyjne i cenowe to powtarzające się okresy dużej produkcji i niskich cen oraz okresów małej produkcji i wysokich cen.
Sposób powstawania cyki produkcyjnych.
Miedzy decyzją o rozpoczęciu produkcji a momentem jej realizacji zachodzi opóźnienie czasowe. Decyzje podejmowane są na podstawie cen bieżących lub cen ostatnich okresów przez każdego rolnika osobno. Wysokie ceny (spowodowane spadkiem podaży, chociażby w wyniku niekorzystnych warunków atmosferycznych zachęcają rolników do zwiększenia produkcji. Podobne decyzje podjęte przez dużą liczbę rolników prowadzą do dużego wzrostu produkcji co przy ograniczonym popycie prowadzi do spadku cen. A to z kolei zachęca rolników do ograniczenia produkcji.
Wahania cykliczne mogą być łagodzone polityką państwa. Wycofywanie produktów z rynku, skup interwencyjne, uwalnianie wcześniej zgromadzonych zapasów mogą ograniczać wahania cen.
Możliwości zwiększenia wpływu na sytuację rynkowa przez producentów rolnych:
- sprzedaż konsumentom z pominięciem pośredników,
- kontraktacja produktów rolnych,
- zrzeszanie się rolników w celu wspólnej produkcji, magazynowania sprzedaży wytworzonej produkcji,
- korzystanie z instrumentów polityki państwa.
W naszym kraju funkcjonują dwie formy prawne sprzedaży z pominięciem pośredników produktów wytworzonych w gospodarstwach rolnych:
Sprzedaż bezpośrednia
W ramach sprzedaży bezpośredniej zbywać można produkty wyłącznie produkty z własnego gospodarstwa. Nabywcami mogą być bezpośredni konsumenci, jak również jednostki handlu detalicznego tychże konsumentów zaopatrujący.
Sprzedaż może być prowadzona na terenie na terenie województwa, na którego terenie odbywa się produkcja, oraz na terenie województw ościennych, a w przypadku sprzedaży podczas festynów, jarmarków, wystaw, targów na terenie całego kraju (wymaga zgłoszenia do powiatowego lekarza weterynarii z powiatu z miejsca planowanej sprzedaży). Prowadzenie sprzedaży wymaga rejestracji w Inspekcji Sanitarnej (produkty roślinne), lub Inspekcji Weterynaryjnej (produkty zwierzęce), w powiecie w którym prowadzona jest produkcja.
Rolniczy Handel Detaliczny
Ta forma sprzedaży wprowadzona została w 2016 r. Obejmuje znacznie szerszy asortyment sprzedaży. Przedmiotem obrotu mogą być produkty roślinne i zwierzęce z wyłączeniem działów specjalnych produkcji rolnej, oraz opodatkowanych podatkiem akcyzowym. Przetwórstwo i sprzedaż nie mogą odbywać się przy zatrudnieniu osób na podstawie umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o dzieło i innych umów (z wyłączeniem uboju zwierząt i obróbki poubojowej, klasyfikacji mięsa, przemiału zbóż, tłoczenia oleju, oraz sprzedaży podczas festynów jarmarków targów, wystaw). Produkty przetworzone musza zawierać co najmniej 50% składników wytworzonych w gospodarstwie.
Do kwoty 100000 zł przychody są zwolnione z podatku, a nadwyżka opodatkowana stawką 2%.
Prowadzenie handlu wymaga rejestracji w Państwowej Inspekcji Sanitarnej (produkty pochodzenia niezwierzęcego), lub Państwowej Inspekcji Weterynaryjnej (żywność zawierająca składniki pochodzenia zwierzęcego).
Kontraktacja produktów rolnych
Umowy kontraktacyjne zapewniają rolnikom zbyt wytworzonej produkcji i umożliwiają jej planowanie.
Wprowadzony został obowiązek zawierania umów kontraktacyjnych przy sprzedaży produktów rolnych na etapie pierwszego odbiorcy będącego przetwórcą, lub dystrybutorem, który nie zbywa tych produktów bezpośrednio odbiorcom finalnym.
Umowa kontraktacyjna musi zawierać:
- cenę do zapłaty,
- okres obowiązywania umowy,
- procedury i terminy płatności,
- ustalenia dotyczące odbioru lub dostawy produktów,
- przepisy mające zastosowanie w przypadku wystąpienia siły wyższej.
Zrzeszanie rolników
Pozwala poprawić pozycje rynkową członka organizacji w relacjach z odbiorcami wytworzonej produkcji, lub dostawcami środków do produkcji ze względu koncentracje podaży i popytu. Umożliwia również redukcje kosztów produkcji.
Zrzeszanie może przyjmować różne formy organizacyjne i prawne:
- spółdzielnie,
- grupy producenckie,
- zespoły wspólnego użytkowania maszyn, czy zaopatrzenia w środki produkcji.
Kazimierz Cach
PODR Boguchwała