Zwiększone występowanie tych chorób obserwuje się w latach wilgotnych.
Poniżej prezentujemy objawy i możliwości zwalczania niektórych chorób powodowanych przez grzyby mogących mieć znaczenie gospodarcze w uprawie bobiku, grochu i łubinu.
BOBIK
Do chorób, które powodują największe straty ekonomiczne w zasiewach bobiku należą: askochytoza bobiku, czekoladowa plamistość bobiku, więdnięcie i sucha zgnilizna korzeni bobiku, rdza bobiku, zgorzel siewek, zgnilizna korzeni.
Askochytoza bobiku
Objawy: Symptomy porażenia występują na wszystkich częściach nadziemnych roślin. Na liściach grzyb powoduje powstawanie owalnych brunatnych plam z jaśniejszym centrum i ciemną czerwonobrunatną obwódką składającą się z jednego lub kilku pierścieni. W środku plam występują liczne, czarnobrunatne piknidia. Na łodygach plamy są wydłużone i zlewają się, w miejscu występowania plam łodygi są osłabione i mogą się łamać. Na strąkach występują ciemne plamy o nieregularnym kształcie, bardziej zagłębione. Plamy często zlewają się ze sobą i tworzą duże nekrozy zajmujące 70-80% powierzchni strąków.
Zwalczanie: zdrowy materiał siewny, dokładny zbiór i uprawa gleby, przerwa w uprawie, siew odmian o zwiększonej odporności, opryskiwanie roślin w trakcie wegetacji preparatami np.: Bajlando 500 SC, Sintop 500 SC, Tiofan 500 SC, Tiptop 500 SC czy Topsin M 500 SC.
Czekoladowa plamistość bobiku
Objawy: Występują najczęściej na górnej powierzchni liści w postaci drobnych, wyraźnie ograniczonych plam, barwy czekoladowej z lekko wzniesionym czerwonobrunatnym brzegiem o średnicy od 0,5–3 mm. Środek plam często bywa zaschnięty. Nekrozy barwy brązowo-czekoladowej lub brunatnej występować mogą na łodygach. Silnie porażone łodygi łamią się i następnie rośliny obumierają. Plamy na porażonych strąkach są barwy wiśniowo-brązowej. Przy silnym porażeniu młode strąki zamierają i opadają. Szczególnie intensywne rozprzestrzenianie się choroby następuje w lipcu i sierpniu.
Zwalczanie: zdrowy materiał siewny, staranny zbiór roślin i niszczenie resztek pożniwnych, siew odmian o zwiększonej odporności, opryskiwanie roślin w trakcie wegetacji preparatami: Bajlando 500 SC, Sintop 500 SC, Tiofan 500 SC, Tiptop 500 SC czy Topsin M 500 SC.
Więdnięcie i sucha zgnilizna korzeni bobiku
Objawy: Występowanie choroby obserwuje się w postaci czernienia korzeni, zasychania brzegów liści i zahamowania wzrostu siewek.
Na starszych roślinach objawy widoczne są na podstawie łodyg i na korzeniach. Początkowo pojawiają się ciemnobrunatne przebarwienia w postaci wydłużonych nekroz. Porażone rośliny
zamierają. Przy słabszym porażeniu liście brązowieją i zasychają nie zawiązując nasion. Na porażonych częściach roślin w czasie wilgotnej pogody może występować biała grzybnia lub łososiowe skupienia zarodników.
Zwalczanie: zdrowy materiał siewny, niszczenie resztek pożniwnych, prawidłowe zmianowanie.
Rdza bobiku
Objawy: Początkowe objawy choroby widoczne są w postaci żółtawych plamek, w późniejszym czasie widoczne są na nich ułożone kolisto, żółtopomarańczowe, pylące skupienia zarodników. Po 2-3 tygodniach, najpierw na dolnej stronie liści, a następnie na
górnej stronie liści pojawiają się pylące, rdzawo-brunatne skupienia zarodników letnich. Skupienia ułożone są bezładnie lub w kształcie pierścieni. Silnie porażone rośliny stopniowo żółkną i przedwcześnie zamierają.
Zwalczanie: staranny zbiór roślin i uprawa gleby umożliwiająca zniszczenie resztek pożniwnych, prawidłowe zmianowanie, siew odmian o zwiększonej odporności.
Zgorzel siewek, zgnilizna korzeni
Objawy: Część kiełków brunatnieje i zamiera jeszcze przed wschodami. Po wschodach na przyziemnej części podliścieniowej i na korzeniach powstają brunatne plamy. Po pewnym czasie w tych miejscach siewki wyraźnie przewężają się, a rośliny więdną i przewracają się. Silnie porażone siewki zamierają, słabo porażone rosną, ale ich dalszy rozwój jest znacznie słabszy. Gdy występują wysokie temperatury i deficyt wody na podstawie łodygi, następuje szybki rozwój ciemnych nekroz i łamanie się łodyg przy ziemi. Korzenie chorych roślin ulegają zbrunatnieniu i zniszczeniu, wskutek czego można je łatwo wyciągnąć z gleby.
Zwalczanie: płodozmian, optymalny termin siewu, właściwa głębokość i norma wysiewu, dobra struktura gleby, zbilansowane nawożenie. Do zaprawiania bobiku przeciwko zgorzeli siewek można zastosować preparaty: Celest 025 FS, Maxim 025 FS, Omnix 025 FS oraz Wakil XL 325 WG.
Możliwość chemicznej ochrony bobiku przed chorobami grzybowymi jest obecnie mocno ograniczona. Do zaprawiania nasion bobiku przed siewem są zaprawy, ale chroniące zasiewy tylko przed zgorzelą siewek. Do zastosowania w trakcie wegetacji roślin zarejestrowane są preparaty chemiczne, ale ich ilość jest również bardzo ograniczona.
GROCH SIEWNY
Dla zasiewów grochu siewnego największe zagrożenie mogą powodować takie choroby jak: fuzaryjne więdnięcie grochu (choroba świętojańska), zgorzelowa plamistość grochu (askochytoza grochu), zgorzel korzeni i podstawy pędu, mączniak rzekomy grochu i
szara pleśń.
Fuzaryjne więdnięcie grochu (choroba świętojańska)
Objawy: Najbardziej charakterystycznym objawem choroby jest więdnięcie roślin. Porażone rośliny mają poczerniałe korzeni i podstawę łodygi. Choroba w uprawach grochu często występuje placowo. Porażone rośliny słabiej się rozwijają, są zahamowane we wzroście, liście więdną od dołu. Następnie całe rośliny więdną i zasychają. Na przekroju dolnej części korzenia i łodygi często widać zbrunatnienie wiązek przewodzących. Ze względu, że objawy choroby pojawiają się w okresie początku kwitnienia grochu, a to najczęściej przypada na 24 czerwca, czyli w imieniny Jana, dlatego choroba ta określana jest także „chorobą świętojańską grochu”.
Zwalczanie: niszczenie źródeł infekcji, unikanie uprawy grochu na glebach ciężkich, podmokłych i zaskorupiających się, uprawa grochu na tym samym stanowisku nie częściej niż co 6 lat, prawidłowy płodozmian, uprawa odmian o zwiększonej odporności, opryskiwanie roślin w trakcie wegetacji preparatami: Bajlando 500 SC, Sintop 500 SC, Tiofan 500 SC, Tiptop 500 SC czy Topsin M 500 SC.
Zgorzelowa plamistość grochu (askochytoza grochu)
Objawy: Objawy powodowane przez P. pinodella i P. pinodes obserwuje się w czasie wschodów na siewkach w postaci zgorzeli korzenia głównego i bocznych oraz szyjki korzeniowej. Objawem zgorzeli związanej z askochytozą jest czernienie i gnicie całego systemu korzeniowego lub w przypadku porażenia, na korzeniach i na szyjce korzeniowej obserwuje się czarne nekrozy. Grzyby powodujące askochytozę powodują nieco inne objawy – A. pisi poraża łodygi, liście, przylistki i strąki, wywołując plamy wielkości 2–10 mm. Plamy są owalne lub nieregularne, brunatne brązowe z ciemniejszą obwódką albo brązowe koncentrycznie strefowane. Natomiast P. pinodes poraża całą roślinę. Objawami porażenia są nieregularne plamy, barwy ciemnobrunatnej, wielkości 2-
lub plamy, które z czasem obejmują większe powierzchnie liści i łodyg. Na łodygach tworzą się rany i łatwo się łamią. Na strąkach początkowo występują małych rozmiarów plamy o barwie brązowej lub czarnofioletowej, które w miarę rozwoju choroby się powiększają i zlewają ze sobą. Porażeniu ulegają również nasiona, na których widoczne są brązowe plamy o różnej wielkości.
Zwalczanie: zabiegi przyspieszające mineralizację resztek roślin, niszczenie resztek pożniwnych, kilkuletnia przerwa w uprawie grochu, odpowiedni płodozmian, prawidłowa agrotechnika, uprawa odmian o większej odporności, siew form grochu wąsolistnych o nasionach pomarszczonych, opryskiwanie roślin m.in. następującymi preparatami: Amistar 250 SC, Astar 250 SC, Bajlando 500 SC, Ortiva Top 325 SC, Scorpion 325 SC, Signum 33 WG, Switch 62,5 WG, Topsin M 500 SC.
Zgorzel korzeni i podstawy pędu
Objawy: W okresie wschodów roślin obserwuje się brunatnienie i zamieranie kiełków i korzonków.
Na roślinach, które powschodziły zauważa się zahamowanie wzrostu, pożółknięcie liści, przewężenie szyjki korzeniowej, czarne nekrozy na szyjce korzeniowej. Na korzeniach widoczne są nekrozy lub obserwuje się całkowite sczernienie korzenia głównego i zniszczenie korzeni bocznych. W następstwie zniszczenia części korowej, żółkną i zasychają liścienie, dolne liście, a następnie zasycha cała roślina. Chorą roślinę łatwo można wyciągnąć
z gleby, ponieważ jej system korzeniowy ulega zniszczeniu.
Zwalczanie: kilkuletnia przerwa w uprawie bobowatych, staranna uprawa przed siewem.
Mączniak rzekomy grochu
Objawy: Na górnej stronie liści i przylistków widoczne są kanciaste lub nieregularne plamy początkowo o barwie żółtej z czasem ciemniejące do brunatnej. Plamy ograniczone są nerwami. Na spodniej stronie blaszki liściowej można zaobserwować fioletowy puszysty nalot. Choroba na strąkach objawia się w postaci białawych plam. Nasiona są zdrobniałe
z widocznymi brunatnymi plamami. Liście z dużą ilością plam zamierają.
Zwalczanie: niszczenie resztek porażonych roślin, staranna agrotechnika, prawidłowy płodozmian, uprawa odmian o większej odporności, opryskiwanie roślin m.in. następującymi preparatami: Amistar 250 SC, Dobromir 250 SC, Revolte 250 SC, Starami 250 SC.
Szara pleśń
Objawy: Występują na szyjkach korzeniowych, liściach, pędach, kwiatach i strąkach. Sprawca szarej pleśni tworzy charakterystyczny szary nalot złożony z grzybni i trzonków konidialnych.
Zwalczanie: niszczenie resztek pożniwnych, głęboka orka, kilkuletnia przerwa w uprawie, siew w optymalnym terminie agrotechnicznym, zrównoważone nawożenie, unikanie zbytniego zagęszczenia, regulacja zachwaszczania, uprawa odmian o większej odporności. Do opryskiwania roślin podczas wegetacji możemy zastosować: Botrefin, Fludiocyp 62,5 WG, Luna Sensation 500 SC, Geoxe 50 WG, Switch 62,5 WG.
Do chemicznego zaprawiania materiału siewnego grochu zarejestrowane są obecnie zaprawy: Celest 025 FS, Maxim 025 FS, Omnix 025 FS do zwalczania zgorzeli siewek oraz askochytozy. Do zwalczania zgorzeli siewek, mączniak rzekomego grochu, askochytozy i szarej pleśni jest zarejestrowana zaprawa Wakil XL 325 WG.
W trakcie wegetacji do zwalczania chorób grzybowych można zastosować fungicydów, które zostały wymienione przy poszczególnych chorobach.
ŁUBINY
Do chorób, które w zasiewach łubinów powodują największe straty ekonomiczne należą:
antraknoza łubinu, fuzaryjna zgorzel łubinu, szara plamistość liści łubinu – opadzina liści łubinu, zgorzel siewek, szara pleśń.
Antraknoza łubinu
Objawy: Symptomy porażenia mogą występować na wszystkich nadziemnych częściach roślin. Sprawca choroby najpierw zakaża młode organy kiełkujących nasion. Wczesna infekcja może powodować przedwschodową i powschodową zgorzel siewek. Choroba występująca na starszych roślinach jest następstwem infekcji wtórnej powodowanej przez zarodniki konidialne grzyba, które z wiatrem i deszczem mogą rozprzestrzeniać się na znaczne odległości. Najbardziej charakterystycznym objawem choroby jest więdnięcie
wierzchołków pędów porażonych roślin oraz pastorałowate skręcanie się łodyg, co jest wynikiem zamierania tkanek. W jednym lub kilku miejscach na łodydze widoczne są małe
plamy o brązowołososiowej barwie, na polu obserwuje się charakterystyczne gniazda porażonych roślin. Jeśli infekcja wystąpiła później np. w fazie zawiązywania lub wykształcania strąków, objawy choroby widoczne są również na strąkach, są to okrągłe, łososiowe plamy z brunatną obwódką i licznymi zarodnikami konidialnymi. W warunkach atmosferycznych sprzyjających rozwojowi choroby grzyb przerasta tkanki strąka i zakaża nasiona. Silne porażenie nasion prowadzi do ich zdrobnienia, zniekształcenia i przebarwienia,
przy silnym porażeniu strąki pozbawione są nasion.
Zwalczanie: zdrowy materiał siewny, unikanie sąsiedztwa plantacji łubinu, uprawa odmian o zwiększonej odporności, opryskiwanie roślin przy użyciu m.in. fungicydów: Bajlando 500 SC, Prokarb 450 EC, Sintop 500 SC, Topsin M 500 SC.
Fuzaryjna zgorzel łubinu
Objawy: Porażona łodyga brunatnieje i gnije, po wyrwaniu rośliny korzenie zostają w glebie, w dolnej części łodygi występuje przy wysokiej wilgotności różowy nalot grzybni i zarodników konidialnych.
Zwalczanie: co najmniej 4-letnia przerwa w uprawie, wczesny siew, uprawa odmian o mniejszej podatności. Opryskiwanie roślin przy użyciu m.in. fungicydów: Bajlando 500 SC, Sintop 500 SC, Topsin M 500 SC.
Szara plamistość liści łubinu – opadzina liści łubinu
Objawy: Porażeniu ulegają liście i strąki, niekiedy łodygi, w pewnym stopniu nasiona oraz wyrastające z nich siewki. Objawy najczęściej na liściach pojawiają się w lipcu, począwszy od dolnych liści pojawiają się plamy o średnicy 2-6 mm, okrągłe, najpierw jasne i wodniste, później przebarwiające się na kolor szaroniebieski lub szarobrunatny z ciemniejszym obrzeżeniem. Wystąpienie 2–3 plamek na liściu powoduje jego odpadanie, opadające listki są zielone choć przywiędnięte, ogonki liściowe zostają najczęściej przy łodydze. Plamy na łodygach i strąkach są okrągłe o średnicy 1-
Zwalczanie: wczesny siew zdrowych nasion, prawidłowe nawożenie, przyoranie resztek pożniwnych, unikanie sąsiedztwa łubinu z lucerną i koniczyną, staranna pielęgnacja roślin.
Zgorzel siewek
Objawy: Brunatne plamy na korzeniach, szyjkach korzeniowych i łodyżkach z czasem obejmujące cały ich obwód, powstają charakterystyczne przewężenia, silne porażenie może powodować więdnięcie i zamieranie roślin.
Zwalczanie: orka, odpowiedni płodozmian, siew w optymalnym terminie agrotechnicznym, zrównoważone nawożenie, odpowiednia gęstość siewu, regulacja zachwaszczenia, zaprawianie nasion preparatem: Celest 025 FS, Maxim 025 FS oraz Omnix 025 FS.
Szara pleśń
Objawy: Brunatne plamy na liścieniach i łodyżkach siewek. Porażone siewki zamierają, brunatne podłużne plamy, często pokryte puszystym nalotem trzonków i zarodników konidialnych o szarym zabarwieniu na łodygach, kwiatostanach, łuszczynach. Porażone tkanki ulegają nekrozie, co może powodować łamanie, więdnięcie i zamieranie rośliny.
Zwalczanie: wczesny siew, zrównoważone nawożenie, regulacja zachwaszczenia, zbiór w optymalnym terminie. Opryskiwanie roślin przy użyciu m.in. fungicydów: Signis Bis 33 WG, Signum 33 WG, Switch 62,5 WG.
W integrowanej ochronie roślin pierwszeństwo mają metody niechemiczne, które zostały przytoczone przy każdej omawianej chorobie. Aby utrzymać skuteczność działania stosowanych fungicydów przez wiele sezonów, należy stosować preparaty zawierające różne substancje czynne, najlepiej z różnych grup chemicznych. W przypadku roślin bobowatych
jednak sytuacja ta jest trudna z uwagi na fakt, że tych substancji czynnych jest niewiele.
Podstawą do wykonania zabiegu opryskiwania jest etykieta środka ochrony roślin, w której zawarte są m.in. informacje o zakresie zwalczanych chorób oraz dawce i terminie stosowania środka.
Artykuł został opracowany na podstawie metodyk integrowanej ochrony bobiku, grochu siewnego, łubinu wąskolistnego, żółtego i białego dla producentów. Metodyki te są zamieszczone m.in. na stronie internetowej www.agrofagi.com.pl . Korzystano również z Programu Ochrony Roślin Rolniczych 2021 (Wydawnictwo PWR) oraz etykiet środków ochrony roślin.
Oprac.: Anna Moskal, Katarzyna Sitek
PODR Boguchwała
